ਮਿੱਤਰਾ, ਮੂਧੜੇ-ਮੂੰਹ ਪਈ ਤੇਰੀ ਕਿਤਾਬ ਵੱਲ ਝਾਕਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕਿਤਾਬ ਪਿੱਛੇ ਛਪੀ ਤੇਰੀ ਫੋਟੂ ਮੈਨੂੰ ਘੂਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਰਵਰਕ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢਣ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਤੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੂਹਰਲਾ ਅਧ-ਕੋਰਾ ਸਫਾ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਫਟਣ ਤੋਂ! ਤੇਰੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਕਿਸੇ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਲੁਕੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਪਹਿਲੋ-ਪਹਿਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰੀ-ਪਿਆਰੀ ਲੱਗੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਦੁਪਿਆਰੀ-ਦੁਪਿਆਰੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗਣ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਤਦੇ ਹੀ ਘੂਰ-ਘੂਰ ਕੇ ਝਾਕਦੀ ਹੈ ਮੈਨੂੰ! ਤੂੰ ਕਾਹਦਾ ਲੜਿਆ ਤੇ ਵੈਰੀ ਬਣ ਖੜ੍ਹਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤੇਰੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਡੰਗ ਮਾਰਦੀਆਂ ਨੇ ਫ਼ਨੀਅਰ ਬਣ ਕੇ।

ਮਿੱਤਰਾ, ਮੂਧੜੇ-ਮੂੰਹ ਪਈ ਤੇਰੀ ਕਿਤਾਬ ਵੱਲ ਝਾਕਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕਿਤਾਬ ਪਿੱਛੇ ਛਪੀ ਤੇਰੀ ਫੋਟੂ ਮੈਨੂੰ ਘੂਰਨ ਲਗਦੀ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਕਰ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਰਵਰਕ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢਣ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਤੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖ ਕੇ ਭੇਟਾ ਕੀਤੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੂਹਰਲਾ ਅਧ-ਕੋਰਾ ਸਫਾ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬਚਿਆ ਹੈ ਫਟਣ ਤੋਂ! ਤੇਰੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਕਿਸੇ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਲੁਕੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਪਹਿਲੋ-ਪਹਿਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰੀ-ਪਿਆਰੀ ਲੱਗੀ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਦੁਪਿਆਰੀ-ਦੁਪਿਆਰੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗਣ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਤਦੇ ਹੀ ਘੂਰ-ਘੂਰ ਕੇ ਝਾਕਦੀ ਹੈ ਮੈਨੂੰ! ਤੂੰ ਕਾਹਦਾ ਲੜਿਆ ਤੇ ਵੈਰੀ ਬਣ ਖੜ੍ਹਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਤੇਰੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਡੰਗ ਮਾਰਦੀਆਂ ਨੇ ਫ਼ਨੀਅਰ ਬਣ ਕੇ।

ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਸਿਰ 'ਤੇ ਹਨ। ਫਰਵਰੀ-ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਵੱਲੋਂ ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਹੀ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਵਿਧੀਵਤ ਐਲਾਨ ਪਿੱਛੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਕੌਮੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਪਰ ਤੋਲਣ ਲੱਗ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਚੋਣ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਮਨੋਰਥ ਪੱਤਰ ਜਾਰੀ ਕਰਨਗੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਲੁਭਾਊ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਬੜਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਲਿਖਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਵੋਟਰਾਂ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰੇ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣ ਜਾਣ 'ਤੇ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇਗੀ

ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਹੀ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਧਰਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਕ ਕੌਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਤ੍ਰੈਕਾਲ ਦਰਸ਼ੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਧਰਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਨਵੀਂ ਕੌਮ ਦੇ ਬੀਜ ਵੀ ਬੀਜੇ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਬਕਾਇਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਥਾਪਿਤ ਧਰਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨਵੇਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਜਾਂ ਅੱਡਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, "ਆਦਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਸਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਰਾਹੀਂ ਪਰਵਾਣਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ 'ਪੋਥੀ ਪਰਮੇਸਰ ਕਾ ਥਾਨ' (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ) ਸੰਪੂਰਣ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਲਾਵਟ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਆਖੇਪ ਲਿਖਤ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਹੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੀ ਨਿਰਮਲ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰਹਿਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਸ ਧਰਮ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਚਲਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਪਰ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਵਿਚ ਖੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਹਮਲਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇੱਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦੀਏ, ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦੀਏ, ਧੀਰ ਮੱਲੀਏ ਜਾਂ ਰਾਮ ਰਾਈਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਮੱਦਦ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ

ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਨਾਦੀ ਸੰਤਾਨ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਭਾਵ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ਸਫ਼ਰ-ਏ-ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਗਊ ਦੀ ਸਹੁੰ 'ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਕਰਕੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਖਾਲੀ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ, ਪਰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਕਸਮਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ 'ਭੁੱਖੇ ਭਾਣੇ' ਸਿੱਖਾਂ ਉਤੇ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਜਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਸਰਸਾ ਕਿਨਾਰੇ ਯੁੱਧ ਹੋਇਆ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਛੜ ਗਿਆ । ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਕੇ, ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ, ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਸਮੇਤ ਚਮੌਕਰ ਪੁੱਜੇ - ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਦੱਸ ਲੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਗੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ, ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਅਸਾਵੀ ਜੰਗ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜੀ,

ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਹੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਦੀ ਨਿਰਮਲ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰਹਿਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਸ ਧਰਮ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਚਲਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਪਰ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਵਿਚ ਖੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਹਮਲਾ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇੱਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚੋਂ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦੀਏ, ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦੀਏ, ਧੀਰ ਮੱਲੀਏ ਜਾਂ ਰਾਮ ਰਾਈਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਤੋਂ ਮੱਦਦ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਹ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ

ਮਾਤਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ੨੪ ਨਵੰਬਰ 1918 ਨੂੰ ਜ਼ਿਲਾ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਸੁਖੋ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁਖੋਂ ਤੇ ਪਿਤਾ ਡਾ: ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ | ਮੁਢਲੀ ਵਿਦਿਆ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸੁਖੋ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ | ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਨ 1937 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਿਖਯਾ ਪਾਸ ਕੀਤੀ | ਐਫ. ਏ. ਤਕ ਪੜਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਛ ਦੇਰ ਖਾਲਸਾ ਸਕੂਲ ਸੁਖੋ ਵਿਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਲਗੇ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 9 ਸਾਲ 1947 ਤਕ ਕੰਨਿਯਾ ਮਹਾਂ ਵਿਦ੍ਯਾਲਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਇਕ ਸਫਲ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ | ਉਸ ਸਮੇਂ ਟਾਂਵੀ ਟਾਂਵੀ ਔਰਤ ਹੀ ਵਰਕਿੰਗ ਲੇਡੀ ਸੀ |

ਜਨਮ ਅਤੇ ਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣੇ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਜਨਮ ਦੀ ਗਵਾਹੀ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਜਨਮ ਸਾਖੀ, ਕੇਵਲ ਜਨਮ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਹੀ ਨਹੀ ਸਗੋਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਮੱਤ ਹੈ ਕਿ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਾਖੀ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਖੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਹੀ ਸਿਰਲੇਖ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਵਸੀਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ, “ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ” ਜੋ ਹਾਫਜ਼ਾ ਵਾਦੀ, ਵਲਾਇਤ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਕੌਲਬਰੁਕ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, “ਪੋਥੀ ਸਚ ਖੰਡ” ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ, “ਆਦਿ ਸਾਖੀਆਂ” ਸ਼ੰਭੂ ਨਾਥ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਪਤ੍ਰੀ, ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ, “ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ” ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ, “ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਕੀ” ਕ੍ਰਿਤ ਸੰਤ ਦਾਸ ਛਿੱਬਰ, ਜੋ ਭਾਈ ਬਾਲੇ ਵਾਲੀ ਦਾ ਹੀ ਕਾਵਿਕ ਰੂਪ ਹੈ, “ਆਦਿ ਸਾਖੀਆਂ” ਭਾਈ ਬੂਲਾ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸ਼ੀਹਾ ਉੱਪਲ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤ “ਸਾਖੀ ਮਹਿਲ ਪਹਿਲੇ ਕੀ” ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ 'ਅੱਡ ਮੂਲੀਆਂ ਅੱਡ ਪੱਤਿਆਂ' ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਸ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਐਤਕੀਂ ਵੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਲਿਫ਼ਾਫੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇਗਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਕੁਝ ਬਦਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਅੰਤ੍ਰਿਮ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ 13 ਨਵੰਬਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਸੱਦ ਲਈ ਗਈ ਹੈ। ਉਂਜ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਬੈਠਕ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ 30 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਐਤਕੀਂ ਬੈਠਕ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੱਦਣ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਸ਼ਾਇਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੀ ਚੋਣ ਲੋਕਰਾਜੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੁੱਢ ਭਾਵੇਂ 1920 ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੱਝ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਐਕਟ ਮੁਤਾਬਕ 1925 ਵਿੱਚ ਆਈ। ਇਸ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਲੋਕਰਾਜੀ ਮਿੱਥਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

*ਆਮ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ੧੨ ਸਾਲ਼ ਬਾਅਦ ਤਾਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਵੀ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।* ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਈ ੨੦੦੮ ਦੀ ਇੱਕ ਗੱਲ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਮੇਰਾ ਰਾਜ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚੱਲਦੇ ਮਾਮਲੇ ਹਰ ਸ਼ਨਿੱਚਰਵਾਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਤਾਨੀਆ ਭਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਯੂਰਪ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਿਆਂ ਤੇ ਮਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਉਪਿੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ 'ਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਕਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਨਵਾਂ ਹੀ ਜੱਸ ਘੱਟ ਲਿਆ। ਬੱਸ ਫੇਰ ਕੀ ਸੀ ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਵਧਾਈਆਂ ਦੇ ਛਰਾਟੇ ਵ੍ਹਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਜਰਮਨ ਤੋਂ ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ ਜੀ ਜੁੜੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਚ ਕਿਹਾ ਸੋਧਾਂ ਤਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਲਾਗੂ ਕਦੋਂ ਹੋਊ? ਕਿਸੇ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਜੇ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕੀ? ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀ ਵਾਰੀ ਕੁੰਦਨ ਸਿੰਘ ਖ੍ਹੈੜਾ, ਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਬੱਡੀ ਦੇ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਲੋਕ ਰੱਜ ਕੇ ਲਾਈ ਲੱਗ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੱਕ ਭਈਆ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਬੋਲਣ ਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਤੇ ਜਾਂ ਕਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੌਰਨਾ ਜਦ ਇਹ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ਼ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।

ਸੱਤ ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਰੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਾ ਰਿਹਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਮਾਮ ਜਨ ਜੀਵਨ ਠੱਪ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੋਂ ਮੁੱਖ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੈਰਾਂ ਤੱਕ ਰੁਝੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਹੁਕਮਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਦੱਸ ਸਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਹਕੂਮਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਾਦਲਾਂ ਦੇ ਗੜ੍ਹ ਲੰਬੀ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਕਿਲਿਆਂਵਾਲੀ ਵਿਖੇ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਕੈਪਟਨ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਰਹੀ। ਕਈ ਮੰਤਰੀ ਇਥੇ ਬੈਠੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਕਰਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਸਭ ਵਿਧਾਇਕਾਂ, ਐੱਮਪੀਆਂ, ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਭੀੜ ਜੁਟਾਉਣ ਲਈ ਡਿਊਟੀਆਂ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਮੋੜਵੀਂ ਰੈਲੀ ਕਰਕੇ ਕੈਪਟਨ ਨੂੰ ਭਾਜੀ ਮੋੜਨੀ ਚਾਹੀ।

ਦਿੱਲੀ ਹੈਸਿਆਰੀਏ ਤੋਂ ਰੱਤ ਧੜੀ ਲਵਾਈ। ਤੂੰ ਮਾਸ ਖਾਏਂ ਇਉਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਜਿਉਂ ਬਕਰ ਕਸਾਈ। ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਲੋੜ ਪੈਣ ਉਤੇ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹਚਿਰੀ ਲੋੜ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਸੁਆਣੀਆਂ ਆਟੇ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਗੜ ਦੀ ਬੱਤੀ ਰੱਖ ਕੇ, ਸਰੋਂ੍ਹ ਦਾ ਤੇਲ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਤੁਰੰਤ ਵਰਤਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਟੇ ਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਈ ਅਖਾਣ ਵੀ ਬਣੇ। ਇਹ ਨਾ ਤਾਂ ਬਾਹਰ ਮਹਿਫੂਜ਼ ਸਨ, ਨਾ ਹੀ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ। ਅੰਦਰ ਤੇਲ ਅਤੇ ਆਟਾ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਮਨਭਾਉਂਦਾ ਖਾਜਾ ਸਨ, ਬਾਹਰ ਕਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੋਸੇ ਸਮਝ ਕੇ ਝੱਟ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਮਿੱਡਲੈਂਡ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਖਿਲਾਫ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜੇਸ਼ਨਜ਼ ਯੂ ਕੇ, ਫਰੀ ਜੱਗੀ ਕੰਪੇਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਯੂਥ ਯੂ ਕੇ ਵਲੋਂ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਚਲਾ ਰਹੀ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ (ਟੋਰੀ) ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਮੀਟਿੰਗ ਮੌਕੇ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੰਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ ਬਰਮਿੰਘਮ ਵਿਖੇ ਰੋਸ ਵਿਖਾਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਯੂ ਕੇ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ, ਭਾਈ ਦਬਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਜਸ ਸਿੰਘ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਖਾਲਸਾ ਦਲ ਯੂ ਕੇ ਦੇ ਆਗੂ ਅਤੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜੇਸ਼ਨਜ਼ ਯੂ ਕੇ ਦੇ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਭਾਈ ਲਵਸ਼ਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਡੱਲੇਵਾਲ, ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਰਮਯੁੱਧ ਜਥਾ ਯੂ ਕੇ, ਭਾਈ ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖੰਡਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮੁਠੱਡਾ, ਭਾਈ ਸਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ, ਬੀਬੀ ਅਵਨੀਤ ਕੌਰ, ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਜਸਟਿਸ ਫਾਰ 21 ਮੁਹਿੰਮ ਵਲੋਂ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹਨਾਂ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਦਸਤੇ ਨੇ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕਰਕੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਿੱਗੀ ਬੈਂਕਾਂ, ਬਜੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈਨਸ਼ਨ ਬੁੱਕਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਏ, ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਹੈ।

ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੀ ਬੀਜਾਂਦ 'ਤੇ ਖੇਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਲੱਗਿਐ। ਅੰਗੜਾਈ ਭੰਨਦੀ ਰੁੱਤ ਫਿਰਨ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਤੇ ਵਣ ਵੀ ਕੰਬਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਬੂਟੇ ਮੁਰਝਾ ਗਏ, ਤੇ ਕੁਝ ਨਵੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਨਿਖਾਰ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਕੱਢ ਰਹੇ ਨੇ। ਬੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈ ਗਿਐ। ਕਿੱਕਰਾਂ ਪੀਲੇ-ਪੀਲੇ ਫੁੱਲ ਕੱਢਣ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇ, ਜਿਵੇਂ ਪੀਲੀ ਚੁੰਨੀ ਓਹੜਨ ਲਈ ਧੋ ਕੇ ਸੁਕਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ! ਪਹਾੜੀ ਕਿੱਕਰਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਹੋ-ਹੋ ਆਪਣੇ ਟਾਹਣ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਛੁਹਾਉਣ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇ। ਨਿੰਮ੍ਹੀ-ਨਿੰਮ੍ਹੀ ਠੰਢ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾਅ ਰਹੀ ਹੈ।

ਨਵੀਂ ਫਸਲ ਦੀ ਬੀਜਾਂਦ 'ਤੇ ਖੇਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਲੱਗਿਐ। ਅੰਗੜਾਈ ਭੰਨਦੀ ਰੁੱਤ ਫਿਰਨ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਤੇ ਵਣ ਵੀ ਕੰਬਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਬੂਟੇ ਮੁਰਝਾ ਗਏ, ਤੇ ਕੁਝ ਨਵੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਨਿਖਾਰ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਕੱਢ ਰਹੇ ਨੇ। ਬੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈ ਗਿਐ। ਕਿੱਕਰਾਂ ਪੀਲੇ-ਪੀਲੇ ਫੁੱਲ ਕੱਢਣ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇ, ਜਿਵੇਂ ਪੀਲੀ ਚੁੰਨੀ ਓਹੜਨ ਲਈ ਧੋ ਕੇ ਸੁਕਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਹੋਵੇ! ਪਹਾੜੀ ਕਿੱਕਰਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਹੋ-ਹੋ ਆਪਣੇ ਟਾਹਣ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਛੁਹਾਉਣ ਲੱਗੀਆਂ ਨੇ। ਨਿੰਮ੍ਹੀ-ਨਿੰਮ੍ਹੀ ਠੰਢ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾਅ ਰਹੀ ਹੈ।

'ਤੁਸੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਤਵਾਰੀਖ ਫਰੋਲ ਲਵੋ, ਰਾਜ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਰਾਜ, ਅਕਬਰ ਦਾ ਰਾਜ, ਟੋਰੀਆਂ ਦਾ ਰਾਜ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਰਾਜ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਰਾਜ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਤਵਾਰੀਖ ਵਿੱਚ ਕਿਧਰੇ ਨਹੀਂ। ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਾਜ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਖਦਾ, ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਹੈ ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਜੀਓ। ਸਿਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਜੀਓ ਦਾ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਤਰਜਮਾ ਇਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ: Peoples Republic led by the KHALSA ਅਰਥਾਤ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗਣਰਾਜ। ਇਥੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ 'ਸਰਕਾਰ ਖਾਲਸਾ ਜੀਓ' ਹੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੰਧੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ'।

ਸਾਡੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਜਦੋਂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਨਵੀਨ ਧਰਮ ਭਾਵ ਕਿ ਗੁਰਮਤ ਦੇ ਵਲ ਝਾਤੀ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਹੁਣ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਲੇਖਕ ਮਿੱਤਰ ਜੀ ਦੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਲ। ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਲੋਕ ਹਰ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ ਦੀ 12 ਤਾਰੀਖ ਦੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਧਰਮ ਉੱਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ 12 ਫਰਵਰੀ 1809 ਨੂੰ ਬ੍ਰਤਾਨੀਆ ਦੇ ਜੀਵ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਸਬੰਧੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਾਂਦਰ ਦੀ ਸੁਧਰੀ ਹੋਈ ਨਸਲ ਕਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਮਨਫੀ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਡਾਰਵਿਨ ਨੇ ਇਸਾਈ ਧਰਮ ਦੀ ਇਸ ਮਨੌਤ ਨੂੰ ਵੀ ਚਣੌਤੀ ਦਿਤੀ ਸੀ ਕਿ ਰੱਬ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਰਚਨਾ 6 ਦਿਨਾ 'ਚ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਮਰ ਕੇਵਲ 6000 ਸਾਲ ਹੈ। ਚਾਰਲਸ ਦੀ ਖੋਜ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਬੜੀ ਮਹਾਨ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਛੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਕੇ ਡੱਡੂ ਬਣੇ ਸੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਿਓਂ ਬੰਦ ਹੈ ਜਾਂ ਹੁਣ ਬਾਂਦਰ ਬੰਦੇ ਕਿਓਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਪਰ ਇਹ ਬਹਿੰਸ ਸਾਡੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਾਡੀ ਬਹਿੰਸ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਏਨੀ ਹੈ ਕਿ ਅਗਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ

ਸਿਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨਿਰਾਲੇ ਪੰਥ ਦਾ ਚੌਮੁਖੀਆ ਰੌਸ਼ਨ ਚਿਰਾਗ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਦਰਸ਼ਨ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾਂ ਸਮਾਂ ਬੌਧਿਕ ਅਗਵਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਮਾਨਵਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਇੰਨ-ਬਿੰਨ ਅਕਾਲ ਰੂਪ। ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਤਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਹਾਣ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਪਨਾਉਣ ਦਾ ਰਾਹ ਦੱਸਦਾ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਨੰਗੇ ਧੜ ਜੂਝਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਹਰ ਦਰਦ ਉਸ ਦੇ ਹੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਹਰ ਖੁਸ਼ੀ, ਉਮੰਗ ਅਤੇ ਪਾਕਿ ਜਜ਼ਬੇ ਨੁੰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਅਸਾਧਾਰਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ, ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠ ਕੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਬੌਧਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਰਾਹੀਂ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਵਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਲਾ ਸਿਦਕ, ਸੂਫੀਆਂ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਵਜਦ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਫਲਸਫਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜ਼, ਕਲਗੀ ਵਾਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ ਸਮੇਤ ਓਸ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼ ਦੇ ਹਮਸਫਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ-ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਮਾਨਵ-ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਟੀਚਾ ਉਸ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, …….

"ਇਕ ਕੌਮ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਮੇਟ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਉਸ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਵੋ। ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਵਾ ਲਵੋ, ਨਵਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਘੜ ਲਵੋ, ਇਕ ਨਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚ ਲਵੋ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੌਮ ਆਪੇ ਇਹ ਗੱਲ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਸੀ ….. ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੱਤਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਭੁੱਲ-ਭੁਲਾ ਜਾਣ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਹੈ।" -(ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਦਰਾ)

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਕੌਮੀ ਸਰੂਪ 'ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ' ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਸਵੇਂ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ, ਅਰਥਾਤ 'ਸਿੱਖਕੌਮ' ਨੂੰ 'ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ, ਗੁਰੂ ਪੰਥ' ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਅਰਥਾਤ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਯਾਦਾ ਦੇ ਪੰਨਾ ੨੭ ਉਤੇ 'ਗੁਰੂ ਪੰਥ' ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ "ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ 'ਗੁਰੂਪੰਥ' ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦਸਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸਰੂਪ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਗੁਰਿਆਈ ਸੌਂਪੀ"। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ, ਦੂਜੇ, ਤੀਜੇ, ਚੌਥੇ, ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅੰਕਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਹਰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਉਤੇ ਮੋਹਰ 'ਨਾਨਕ' ਦੀ ਹੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।

ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗੁਰੂ ਪਦਵੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਰਥਾਤ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਖੰਡੀਆਂ, ਦੇਹਧਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ, ਮੱਠ@ੀਆ ਤੇ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਮਸਾਣਾਂ, ਕਬਰਾਂ ਤੇ ਜੰਡਾਂ ਨੂੰ ਸੰਧੂਰ ਭੁਕੱਣ ਵਲੋਂ ਤੇ ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਹਿਰਸ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਬਿਰਤੀ ਤੋੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੜ ਲਾ ਲਈ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੀ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਸਕੇਗੀ। ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਖਿਆਲ ਕੱਢ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਬਣਨਾ ਜਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦੱਲ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਬਣਨਾ, ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੱਖਰ ਉਕਰ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਾਲੇ ਬਣਨਾ।' ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰੰਗ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਕੇ ਦਿੱਤਾ, ਉਸ ਨਾਲ ਦਲਿੱਤ ਵਰਗ ਸਿੱਖੀ ਵਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਰਹਿਤ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦੀ ਖਾਲਸ ਨੁਹਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗੁਰੂ ਪਦਵੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਅਰਥਾਤ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਖੰਡੀਆਂ, ਦੇਹਧਾਰੀਆਂ ਵਲੋਂ, ਮੱਠ@ੀਆ ਤੇ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਮਸਾਣਾਂ, ਕਬਰਾਂ ਤੇ ਜੰਡਾਂ ਨੂੰ ਸੰਧੂਰ ਭੁਕੱਣ ਵਲੋਂ ਤੇ ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਹਿਰਸ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਬਿਰਤੀ ਤੋੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੜ ਲਾ ਲਈ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੀ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਸਕੇਗੀ। ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਖਿਆਲ ਕੱਢ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਬਣਨਾ ਜਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦੱਲ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਬਣਨਾ, ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੱਖਰ ਉਕਰ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਾਲੇ ਬਣਨਾ।' ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰੰਗ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਕੇ ਦਿੱਤਾ, ਉਸ ਨਾਲ ਦਲਿੱਤ ਵਰਗ ਸਿੱਖੀ ਵਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਰਹਿਤ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦੀ ਖਾਲਸ ਨੁਹਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ (ਸਿੱਖ ਕੌਮ) ਨੇ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਮਿਸਾਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਮਨੁੱਖ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ, ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਆਮ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੀ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਰ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਛਿਕੜੇ 'ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ' ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਜਿਆ ਜੀਵਨ ਨਾ ਮੌਤ ਦੇ ਭੈਅ ਤੋਂ ਡਰਿਆ, ਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਗੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਧਕਾਲੀ ਮੁਗਲ ਤਸੀਹਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲੋਂ ਨਾਤਾ ਤੋੜਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਧੜ ਨਾਲੋਂ ਸੀਸ ਵੱਖ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪਰਵਾਣ ਕਰਨਾ ਆਮ ਜਹੀ ਗੱਲ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੁਭਾਅ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ।

ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਂਝੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮੁੱਢ, ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜਰ ਵੱਲੋਂ ਬੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 365 ਦਿਨ 6 ਘੰਟੇ ਮੰਨੀ ਗਈ ਸੀ। ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 365 ਦਿਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਦੇ 6 ਘੰਟੇ, ਹਰ ਚੌਥੇ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਵਾਧੂ ਦਿਨ ਜੋੜ ਕੇ ਹਿਸਾਬ ਬਰਾਬਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 4 ਸਾਲ ਵਿਚ ਕੁਲ 1461 ਦਿਨ ਬਣਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ (1461/4) 365.25 ਦਿਨ ਮੰਨੀ ਗਈ ਸੀ। 1582 ਈ. ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰੋਮ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਮੌਸਮ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 365.2422 ਦਿਨ ਭਾਵ 365 ਦਿਨ 5 ਘੰਟੇ 48 ਮਿੰਟ 45 ਸੈਕਿੰਡ ਹੈ। ਜੋ ਪਹਿਲਾ ਮੰਨੀ ਗਈ ਲੰਬਾਈ ਤੋਂ ਲੱਗ ਭੱਗ ਸਵਾ ਗਿਆਰਾਂ ਮਿੰਟ ਘੱਟ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ 128 ਸਾਲ ਪਿਛੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਜਨਮ ਤਰੀਖ ਬਾਰੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਤ-ਭੇਦ ਹੈ। ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਨਕੌਸ਼ ਦੇ ਪੰਨਾ ੯੫੦ / ੯੫੧ ਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ" ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਭਾਈ, ਕੈਬੋਵਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜਿਸ: ਪਟਿਆਲੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਸਨਾਮ ਪਾਸ ਥੇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਸਨੀਕ ਦੁਲੱਟ ਜਟ ਚੌਧਰੀ ਕਾਲੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ "ਮਨੀਏ ਦੀ ਉਮਰ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਵਰ੍ਹਿਆ ਦੀ ਸੀ। ਜਦ ਕਾਲੇ ਨੇ (ਮਨੀਏ ਨੂੰ) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚੜਾ੍ਹ ਦਿਤਾ, ਇਹ ਛੋਟੀ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਕਲਗੀਧਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਸਿੰਘ ਪਦਵੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀ । ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ 'ਭੱਟ ਵਹੀਆਂ' ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸ਼ਹੀਦ ਬਿਲਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਗਿਆਨੀ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ "ਭਾਈ ਮਨੀ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਈ ਮਾਈਦਾਸ ਦੇ ਘਰ ੭ ਅਪ੍ਰੈਲ ੧੬੪੪ ਨੂੰ ਮਾਤਾ 'ਮਧਰੀ ਬਾਈ' ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪਿੰਡ ਅਲੀਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੁਜ਼ੱਫਰਗੜ੍ਹ (ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਭਾਈ ਮਾਈਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਘਰਾਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੀ।

ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵੀ ਵੰਸ਼ਵਾਦ ਦੀ ਗੱਲ ਤੁਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੈਂਦੀ ਸੱਟੇ ਨਜ਼ਰ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ 'ਤੇ ਜਾ ਟਿਕਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸੁਭਾਵਿਕ ਵੀ ਹੈ । ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਹੀ ਸਨ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੰਡਿਤ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ । ਅੱਜ ਵੀ ਇਸੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਇਸੇ ਖਾਨਦਾਨ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਵੰਸ਼ਵਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨਹਿਰੂ ਖਾਨਦਾਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜੋ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਫੈਲ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ ।

ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇ ਦੁਰਾਨ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਘੁੰਮਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਨਵੇਂ ਤਜ਼ੁਰਬੇ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ ਆਇਆ ਬੜੀਆ ਚੀਜਾਂ ਸਿੱਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨ ਦੀ ਹਰ ਫੇਰੀ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਆਪ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦਾ ਨਾ ਵਾਪਿਸ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਉਣਾ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਹਰ ਦੇਸ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ ਹਾ ਜਿਥੇ ਦਾ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸਾ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ,ਸਾਫ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਸਵਾਦੀ ਖਾਣੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਛੋਹ ਰਹੇ ਹਨ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀ ਅਚਨਚੇਤ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਪੈਰਾ ਵਿਚ ਵਸੇ ਛੋਟੇ ਜਹੇ ਸਮੂੰਦਰੀ ਟਾਪੂ ਮਾਰੀਸ਼ੀਅੁਸ ਜਾਣ ਦਾ ਮੋਕਾ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋ ਮੈਂ ਦੁਬਈ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮਾਰੀਸ਼ਸ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਸਰ ਐਸ ਰਾਮਗੁਲਾਮ ਤੇ ਉਤਰਿਆ ਤਾਂ ਮਨ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਂ ਤੁਜਰਬੇ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਟੇਕਸੀ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਬਾਹਰ ਦੇ ਨਜਾਰੇ ਅਤੇ ਸਾਫ ਸਫਾਈ ਦੇਖ ਕੇ ਗਦ-ਗਦ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸਾ

ਜਦ ਭੂਆ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸੁਰਤੀ ਫੜ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ ਲੰਬੇ ਕੱਚੇ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਚਾਨਣੀਆਂ-ਕਨਾਤਾਂ ਲਾਈਆਂ ਤੇ ਭੁੰਜੇ ਦਰੀਆਂ ਵਿਛਾ ਕੇ ਉਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਲੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਡਾਹੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਗਰਮੀਂ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ, ਕੁਰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਤਾਪ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਜਿਹੜਾ ਬੈਠੇ, ਉਹੀ 'ਉਈ ਉਈ' ਕਰਦਾ ਤੇ ਚਿੱਤੜ ਮਲਦਾ ਉੱਠ ਖਲੋਵੇ। ਬਿਜਲਈ ਪੱਖੇ ਆਂਢੋ-ਗੁਆਂਢੋ ਮੰਗ ਕੇ ਬੁੱਤਾ ਸਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਬਿਜਲੀ ਕਿਹੜਾ ਉਦੋਂ ਅਜੇ ਆਮ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਘਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਬਲਬ ਹੀ ਲਾਉਂਦਾ, ਵੱਧ ਬਿੱਲ ਆਉਣ ਦੇ ਡਰੋਂ। ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਬੱਲਬ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮੱਧਮ ਜਿਹੇ ਜਗਦੇ ਜਿਵੇਂ ਬਲਬਾਂ ਨੂੰ ਸੋਕੜੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਪਈ ਹੋਵੇ! ਛੋਟੇ ਮੇਜ ਉਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸਾਡਾ ਪੱਖਾ ਵੀ ਹਟਕੋਰੇ ਭਰ-ਭਰ ਚਲਦਾ। ਇਸ ਮੇਜ਼ੀ-ਪੱਖੇ ਨੇ ਸਾਡਾ ਤੀਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣਾ, ਕਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਤਾਇਆ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇੱਕ ਅੱਧ-ਵਾਰ ਤੇਲ ਦੇ ਕੇ ਪੱਖੇ ਦੇ ਪੁਰਜੇ ਰਵਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।

ਜਦ ਭੂਆ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸੁਰਤੀ ਫੜ੍ਹ ਚੁੱਕਾ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ ਲੰਬੇ ਕੱਚੇ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਚਾਨਣੀਆਂ-ਕਨਾਤਾਂ ਲਾਈਆਂ ਤੇ ਭੁੰਜੇ ਦਰੀਆਂ ਵਿਛਾ ਕੇ ਉਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਲੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਡਾਹੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਗਰਮੀਂ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ, ਕੁਰਸੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਤਾਪ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਜਿਹੜਾ ਬੈਠੇ, ਉਹੀ 'ਉਈ ਉਈ' ਕਰਦਾ ਤੇ ਚਿੱਤੜ ਮਲਦਾ ਉੱਠ ਖਲੋਵੇ। ਬਿਜਲਈ ਪੱਖੇ ਆਂਢੋ-ਗੁਆਂਢੋ ਮੰਗ ਕੇ ਬੁੱਤਾ ਸਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਬਿਜਲੀ ਕਿਹੜਾ ਉਦੋਂ ਅਜੇ ਆਮ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਘਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਬਲਬ ਹੀ ਲਾਉਂਦਾ, ਵੱਧ ਬਿੱਲ ਆਉਣ ਦੇ ਡਰੋਂ। ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਬੱਲਬ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮੱਧਮ ਜਿਹੇ ਜਗਦੇ ਜਿਵੇਂ ਬਲਬਾਂ ਨੂੰ ਸੋਕੜੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਪਈ ਹੋਵੇ! ਛੋਟੇ ਮੇਜ ਉਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸਾਡਾ ਪੱਖਾ ਵੀ ਹਟਕੋਰੇ ਭਰ-ਭਰ ਚਲਦਾ। ਇਸ ਮੇਜ਼ੀ-ਪੱਖੇ ਨੇ ਸਾਡਾ ਤੀਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣਾ, ਕਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਤਾਇਆ ਸਾਲ ਵਿਚ ਇੱਕ ਅੱਧ-ਵਾਰ ਤੇਲ ਦੇ ਕੇ ਪੱਖੇ ਦੇ ਪੁਰਜੇ ਰਵਾਂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।

"ਇਕ ਕੌਮ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਉਸ ਦੀ ਯਾਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਮੇਟ ਦੇਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਉਸ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦੇਵੋ। ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਨਵੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਵਾ ਲਵੋ, ਨਵਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਘੜ ਲਵੋ, ਇਕ ਨਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚ ਲਵੋ। ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੌਮ ਆਪੇ ਇਹ ਗੱਲ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਸੀ ææææ ? ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੱਤਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਭੁੱਲ-ਭੁਲਾ ਜਾਣ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਹੈ।" -(ਮਿਲਾਨ ਕੁੰਦਰਾ)

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ ਪਾਸੋਂ ਇਕਦਮ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਬੇਅਰਥ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ। ਕਨਿੰਘਮ ਅਨੁਸਾਰ, ''ਮਿਸਲ ਸੰਗਠਨ ਧਰਮਤੰਤਰੀ, ਸੰਘੀ ਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਸੀ'' ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਧਰਮਤੰਤਰੀ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਮਤੰਤਰੀ ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਧੀਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਹੁਕਮ ਦੀ ਬਜਾਇ ਦੈਵੀ-ਹੁਕਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਨਿੰਘਮ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਧਾਰਮਿਕ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਵਲ ਪਰਮਾਤਮਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਦਦਗਾਰ ਸੀ ਤੇ ਨਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ।

ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਤੇ ਤਰਕ ਗਿਆਨ ਦੀ ਜੰਗ ਭਾਵੇਂ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਜੋ ਝਟਕਾ ਇਸ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਲੱਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਬਾਮਣਾਂ, ਪੁਜਾਰੀਆਂ, ਮੁਲਾਂ ਮੌਲਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਧ ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਕਰਮਕਾਂਡੀ, ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ਼, ਛੂਆ-ਛਾਤ, ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਜੂਲੇ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕਰ ਸਵੈਮਾਨ ਨਾਲ ਜੀਣਾ ਸਿੱਖ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਸ ਜੰਗ ਵਿਰੁੱਧ ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨੂੰ ਲੰਬਾ ਸਮਾ ਲਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਹਿਬ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ, ਚਾਰ ਜੰਗਾਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਲੜਨੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਦਰ ਨੂੰ ਧਰਮ ਲਈ ਆਪਾ ਵਾਰਨਾਂ ਪਿਆ, ਚਾਰ ਸਹਿਬਜ਼ਾਦੇ, ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ, ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ, ਮਾਤਾ ਭਾਗ ਕੌਰ, ਬੀਬੀ ਸ਼ਰਨ ਕੌਰ, ਬਾਬਾ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ, ਭਾ ਮਨੀ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆਂ ਤੇ ਰਾਮਗੜੀਆ, ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਸ੍ਰæ ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ, ਸਿੰਘਣੀਆਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬਜੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਪਿਆ।

ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਸਰਬਉਚ ਸੰਸਥਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਲੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿ। ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਮੂਲ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਰਯਾਦਾ ਦਾ ਘਾਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਆਨ ਬਦਲੂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਦੇਸਾਂ ਬਿਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਿਮੋਸ਼ੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੇ ਪੰਛੀ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਆਨ ਬਦਲੂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਕੱਚਾ ਚਿੱਠਾ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰੀ ਝੰਡੀ ਦੇ ਦੇਣੀ ਤੇ ਫਿਰ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਰੌਹ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਇਸ ਫਿਲਮ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਕਾ ਨੂੰ ਪੰਥ ਵਿੱਚੋਂ ਛੇਕਣ ਦਾ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦੇਣਾ

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪੂਰੇ ਕਰ ਲਏ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਵੇਂ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਂਜ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਥਾਪੜਨੋਂ ਨਹੀਂ ਮੁੜਦੇ ਕਿ ਜਿੰਨਾਂ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਏਨਾ ਤਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸਾਫ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਅੰਗ ਅਕਸਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਵੀ ਸੱਚ ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੱਥਲੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰ ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਇਕ ਚਿੱਠਾ ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਨੇ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਛਪਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਹ ਕੰਮ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਅਜਿਹੇ ਢੰਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਫਾਇਦਾ ਚੁੱਕਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਜੋ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ 'ਤੇ ਸਰਸਰੀ ਜਿਹੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਿਆਂ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਜਹਾਨ ਦਾ ਕੋਈ ਐਸਾ ਕੰਮ ਵਿਉਂਤ ਜਾਂ ਘੋਸ਼ਨਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਜਿਹੜੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

ਸਹਜ ਪਦ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਤੇ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਰਥ ਹਨ। ਸਹਜ-ਸਾਥ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ (ਜੌੜਾ) ਭਾਈ, ਸੁਭਾਵ, ਆਦਤ, ਫਿਦਰਤ, ਅਸਲ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ, ਵਿਚਾਰ, ਵਿਵੇਕ, ਗਿਆਨ, ਕਰਤਾਰ, ਸਨਮਾਨ, ਆਦਰ, ਨਿਰਯਤਨ, ਸੁਭਾਵਿਕ, ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਸਿੰਧੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਘੋਟੀ ਭੰਗ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ-ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨ (ਸਹਿਜ ਅਵੱਸਥਾ) - ਸਹਜ ਗੁਫਾ ਮਹਿ ਤਾੜੀ ਲਾਈ ਆਸਣੁ ਊਚ ਸਵਾਰਿਆ ਜੀਉ॥(੯੭)

ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਦੌੜ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਕਾਰਨ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਸਿਆ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਾਫੀ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਮਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਤਲ ਜਾਂ ਜੰਗ ਕਾਰਨ ਮਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਮੁਤਾਬਕ ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਲੱਖ ਲੋਕ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਮਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਦਰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਗਰ 16 ਹੈ ਯਾਨੀ ਹਰ 40 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੌਤ। ਪਿਛਲੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦੀ ਦਰ ਵਿੱਚ 60 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਤਾ 2020 ਤੱਕ ਇਹ ਆਂਕੜਾ 15 ਲੱਖ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ।

ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਦੌੜ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਕਾਰਨ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਸਿਆ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਾਫੀ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਮਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਤਲ ਜਾਂ ਜੰਗ ਕਾਰਨ ਮਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਮੁਤਾਬਕ ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਲੱਖ ਲੋਕ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਮਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਦਰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਮਗਰ 16 ਹੈ ਯਾਨੀ ਹਰ 40 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੌਤ। ਪਿਛਲੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦੀ ਦਰ ਵਿੱਚ 60 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਤਾ 2020 ਤੱਕ ਇਹ ਆਂਕੜਾ 15 ਲੱਖ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਬਲਵਾਨ ਹੈ। ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵੇਗ ਨੇ ਕਈ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਅਤੇ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਤੀਤ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਛੁਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।ਕਈਆਂ ਦੀ ਲੋਅ ਮੱਧਮ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ।ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਰਿਸ਼ਤੇ –ਨਾਤੇ ਆਪਣਾ ਮਾਣਮੱਤਾ ਥਾਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਚੋਲਾ ਵੀ ਇੱਕ ਹੈ ।ਪਰ ਹੁਣ ਵਿਚੋਲੇ ਦੇ ਨਾਤੇ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹਾਸ਼ੀਏ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਚੋਲਾ ਅਜਿਹੀ ਥਾਂ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਹ –ਸ਼ਾਦੀ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜਨੀ ਔਖੀ ਸੀ।ਵਿਚੋਲਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਧੁਰੋਂ ਲਿਖੇ ਸੰਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਮੇਲਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।ਵਿਆਹ ਤੱਕ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰੀਵਾਰਾਂ ਦਾ ਚਮਕਦਾ ਸਿਤਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਲਾਂਭੇ ਦੇ ਡਰੋਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਿਚੋਲਾ ਸਾਰਥਿਕ ਰੋਲ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਮਿਲਦੇ ਮਾਣ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਠਾਠ-ਬਾਠ ਰੱਖਣਾ ਉਸ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।

(Published by The Sikh Missionary Society UK. Printed by Panjab Times UK) An Introduction by the Author, S. Gurmukh Singh OBE Some facts relating to Guru Tegh Bahadur ji: Guru Tegh Bahadur remained active before and after Guruship. He was constantly in touch with the Guru Family at Kiratpur. He was the most travelled Guru after Guru Nanak Sahib. Guruship was passed on to Tegh Bahadur at an open well-attended ceremony at Bakala before the arrival of Makhan Shah Lubhana. He was arrested or detained three times. Aurangzeb was at Delhi when he ordered the execution of Guru Tegh Bahadur. Delhi Sikhs played a daring and well-planned part following Guru Tegh Bahadur’s execution.

(Published by The Sikh Missionary Society UK. Printed by Panjab Times UK) An Introduction by the Author, S. Gurmukh Singh OBE Some facts relating to Guru Tegh Bahadur ji: Guru Tegh Bahadur remained active before and after Guruship. He was constantly in touch with the Guru Family at Kiratpur. He was the most travelled Guru after Guru Nanak Sahib. Guruship was passed on to Tegh Bahadur at an open well-attended ceremony at Bakala before the arrival of Makhan Shah Lubhana. He was arrested or detained three times. Aurangzeb was at Delhi when he ordered the execution of Guru Tegh Bahadur. Delhi Sikhs played a daring and well-planned part following Guru Tegh Bahadur’s execution.

ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਦਿਸਦਾ ਦਰੱਖਤ ਜੰਡ ਦਾ ਦਰੱਖਤ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਾਡੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਸੁਰਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਮੌਲ ਰਿਹਾ ਹੈ,ਪਤਾ ਨਹੀ ਕਿਸਨੇ ਜੜ ਲਗਾਈ ਹੋਊ ਇਸਦੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦੈ ਹੁਣ ਇਹ ਸਾਡੀ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾਂ ਕਹਿਰਾ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਖੇਤ ਅਜੇ ਵੀ ਤੂਤ, ਡੇਕਾਂ, ਟਾਹਲੀ, ਜਾਂਮਣ, ਅਮਰੂਦ ਅਤੇ ਇਹ ਜੰਡ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਜਮੀਨ ਠੇਕੇ ਤੇ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਖਤ ਹਦਾਇਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਰੱਖਤਾ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦਰੱਖਤ ਨੂੰ ਟੱਕ ਤੱਕ ਨਹੀ ਲਾਉਣਾਂ ਵੱਢਣ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤ ਵਾਂਗੂ ਦਰੱਖਤ ਖੇਤ ਦੇ ਰਾਖੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਹੁਣ ਜਾ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦਰੱਖਤਾਂ ਨੂੰ ਮੈ ਜੱਫੀ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ 'ਤੇ ਜਾਂਮਣ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸੁਆਦ ਆਉਂਦੈ। ਜਾਂਮਣ ਨੇ ਤਾਅਨਾਂ ਮਾਰਨਾਂ ਹੁੰਦੈ ਕਿ ਉਦੋ ਕਿਉ ਨਹੀ ਆਉਦਾ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋ ਜੇਠ ਹਾੜ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫਲ ਲੱਗਦੈ, ਕਿੰਨੇ ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਏ ਜਾਮਣਾਂ ਖਾਧੀਆਂ ਨੂੰ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤ ਜਾਣਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਡਰਾ ਦਿੰਦੇ ਕਿ ਜੰਡ ਦੀ ਜੜ੍ਹ 'ਚ ਸੱਪ ਰਹਿੰਦੈ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਡਰਦੇ ਜਾਂਮਣ ਅਮਰੂਦ ਤੂਤ ਡੇਕਾਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਖੇਡਦੇ ਪਰ

ਪਿਆਰੇ ਗੁਰਭਾਈ, ਜੋਗਿੰਦਰ ਘਨੌਤ - ਕੈਨੇਡਾ ਆਣ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਬੜਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਵਾਰ-ਵਾਰ। ਏਥੇ ਆਇਆ ਹਾਂ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਕਈ ਗੀਤ ਕਈ-ਕਈ ਵਾਰੀ ਸੁਣੇ ਹਨ ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ ਮਿੱਤਰਾ। ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਦਾ ਸਬੱਬ ਮੈਨੂੰ ਐਡਮੰਟਨ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਮਿੱਤਰ ਸੁਖਦੇਵ ਧਨੋਆ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਸੁਖਦੇਵ ਤੇਰੇ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਡਾਹਢਾ ਆਸ਼ਕ ਹੈ। ਇਹਨੇ ਜਦ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤੇਰਾ ਸੋਗੀ ਜ਼ਿਕਰ ਛੁਹਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਸਤਾਦ ਲਾਲ ਚੰਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਸੁਣਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣਨ ਆਇਆ ਸੀ। ਤੂੰ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਤੂੰਬੀ ਨਾਲ ਉਸਤਦ ਜੀ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੈਂ:

ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਹਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਟਸ ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੋਸ਼ਟਿਕ ਅੰਸਾਂ ਦੀ ਗੁਥਲੀ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਖੁਰਾਕ ਹਨ। ਨਟਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਬਦਾਮ, ਕਾਜੂ ਪਿਸਤਾ, ਮੂੰੰਗਫਲੀ, ਅਖਰੋਟ, ਪੀਕਨ, ਪਾਈਨ, ਬਰਾਜੀਲ ਨਟਸ ਆਦਿ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਨਟਸ ਬਦਾਮ, ਕਾਜੂ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਅਤੇ ਅਖਰੋਟ ਬਾਰੇ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਟਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਚਾਰਟ :-

ਕਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂ ਕੇ ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਅੰਬੈਸੀਆਂ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜੀ ਕਰਨ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਪਈ ਹੈ ਜਿਸ ਮੁਤਾਬਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀਆਂ ਵਲੋਂ ਜਥੇਬੰਦਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲੇ ਲਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸਫਾਰਤਖਾਨਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਰਮਚਾਰੀ ਜਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜੀ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਹ ਐਲਾਨ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿਚ ਧੁਮਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਆਮ ਹੀ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਦਰ ਤਾਂ ਹਰ ਇੱਕ ਲਈ ਖੁਲ੍ਹਾ ਹੈ ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਐਸਾ ਕਠੋਰ ਫੈਸਲਾ ਕੀ ਗੁਰਮਤ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ? ਯੂ ਕੇ ਵਿਚ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜੇਸ਼ਨ (FSO)ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਮੱਥਾ ਕੋਈ ਵੀ ਟੇਕ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਪ੍ਰਛਾਦਾ ਛੱਕ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤੀ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।

ਇਸਾਈ ਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਬੜੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦੇ ਕੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਮੌਜੂਦਾ ਗਤੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਤਾਂ ਅਗਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਯੂਰਪ ਇਸਲਾਮਿਕ ਸਟੇਟ ਬਣ ਜਾਏਗਾ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੁਣ ਹਿੰਦੂ ਆਗੂ ਵੀ ਹਾਲ ਪਾਹਰਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਹੁਣ ਪੱਕਾ ਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 30% ਹੋਵੇ ਉਥੋਂ ਬੜੀ ਛੇਤੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਉਜੜਨਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਗਲੇ ਤੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਯੂ ਕੇ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਜਾਣ ਦੇ ਇਮਕਾਨ ਹਨ। ਸੋ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਜੋ ਹੁਣ 4 ਮਿਲੀਅਨ ਹੈ 2050 ਵਿਚ ਵਧ ਕੇ 13 ਮਿਲੀਅਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਇਕ ਐਮ ਪੀ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਬੜਕਾਂ ਵੀ ਮਾਰੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਵੇਗਾ।

ਦਿਲ ਗੁਰਦਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗਿਲਾ ਹੈ ਕਿ ਟਰਕੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਵੱਢ ਵੱਢਾਂਗੇ ਨਾਲ ਕਰਿਸਮੈਸ ਸਮੇਂ ਕਰਿਸਮੈਸ ਟਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਯੂਰਪ ਵਿਚ 60 ਮਿਲੀਅਨ ਕਰਿਸਮਿਸ ਟਰੀ ਕੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੇਵਲ ਯੂ ਕੇ ਵਿਚ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਟਰਕੀਆਂ ਵੱਢੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕ ਦਾਰੂ ਦੱਪੇ ਅਤੇ ਜੂਏ ਪੱਤੇ ਵਿਚ ਗਲਤਾਨ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਐਸੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਤੇ ਬਹੁਤ ਇਕੱਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਓਂਕਿ ਉਹਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਿਆਰਾ ਉਹਨਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਲੇਸ਼ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਾਰੂ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਲੋਕ ਉਹ ਕੁਝ ਕਰ ਗੁਜਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਸਬੰਧੀ ਬਾਕੀ ਜਿੰਦਗੀ ਪਛਤਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾ ਦਿਨਾ ਵਿਚ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਚੋਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਓਂਕਿ ਚੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖਰਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੁਰਮ ਦੀ ਦਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਗੱਡੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਮੁਸੀਬਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਇਹਨਾ ਛੁੱਟੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੰਦ ਨਾਲ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ਕਹਿਣਾ ਔਖਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਰਿਸਮਿਸ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦਾ ਚਾਅ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਿਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਕਤ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਉਸ ਦਿਨ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ 1996 ਦੀ ਮੋਗਾ ਕਾਨਫਰੰਸ ਸਮੇਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਰਟੀ ਅਨਾਊਂਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਅੱਡਰੀ, ਨਿਆਰੀ, ਸੁਤੰਤਰ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਂਦ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਲਿਖਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੇਦਾਵਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਾਦਲ ਦੇ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀ ਫ਼ੈਸਲੇ ਕਾਰਨ 'ਪੰਥ' ਆਪਣੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਹਸਤੀ ਗੁਆ ਬੈਠਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 'ਸਿੱਖ ਕੌਮ' ਦੀ ਅੱਡਰੀ ਪਛਾਣ ਵਾਲੀ ਨਾ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 25-ਬੀ ਦੀ ਕਲਾਜ਼ ਦੋ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਅੰਗ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਜੋਂ ਹੀ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸੱਚਾਈ: ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਬੈੱਡ ਰੈਸਟ ਸਿਰਫ਼ 2-3- ਦਿਨ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ I ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬੈੱਡ ਰੈਸਟ ਕਰਨ ਨਾਲ ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦੀਆਂ ਮਾਸ-ਪੇਸ਼ੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਖਰਾਬ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ I ਇਸ ਨਾਲ ਪਿਠ ਆਕੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਦਰਦ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀ ਹੈ I ਦੈਨਿਕ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਅਤੇ ਐਕਟਿਵ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹਿਦਾ ਹੈ I ਪਿਠ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਲਈ ਹੀਟ ਪੈਕ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਹਲਕੀ-ਫੁਲਕੀ ਕਸਰਤ ਕਰੋ I